Tổng Quan STEAM Khoa Học: Từ Định Nghĩa Đến Ứng Dụng Thực Tiễn

Bối cảnh giáo dục hiện đại hiện nay, giáo dục STEAM khoa học đang nổi lên như một phương pháp tiếp cận toàn diện, giúp trang bị kiến thức và phát triển các kỹ năng thiết yếu cho trẻ ngay từ sớm. Việc khám phá và học tập qua lăng kính khoa học trong STEAM mang đến một nền tảng vững chắc cho sự phát triển tư duy, sáng tạo và khả năng giải quyết vấn đề của các bé. Cùng Logic Lab tìm hiểu tổng quan STEAM khoa học từ định nghĩa đến ứng dụng thực tiễn trong bài viết dưới đây. 

1. Giới thiệu về STEAM khoa học

Khi nhắc đến STEAM, nhiều cha mẹ thường nghe nói đây là phương pháp học hiện đại giúp trẻ “vừa chơi vừa học”. Nhưng thực chất, đằng sau khái niệm này là một triết lý giáo dục toàn diện, khơi dậy khả năng quan sát, khám phá và tư duy độc lập của trẻ ngay từ những trải nghiệm đầu đời.

1.1. Khái niệm STEAM khoa học là gì?

STEAM khoa học là một phần trong mô hình giáo dục STEAM – viết tắt của Science (Khoa học), Technology (Công nghệ), Engineering (Kỹ thuật), Arts (Nghệ thuật) và Mathematics (Toán học). Đây là phương pháp học tích hợp, khuyến khích trẻ khám phá, đặt câu hỏi, thử nghiệm và tìm ra lời giải thông qua trải nghiệm thực tế.

Phụ huynh tham khảo thêm về bài viết: GIÁO DỤC STEAM CHÌA KHÓA MỞ RA TƯƠNG LAI.

1.2. Sự khác biệt giữa STEAM khoa học và các lĩnh vực khác trong STEAM

Trong phương pháp học STEAM, mỗi lĩnh vực đều góp phần phát triển tư duy toàn diện cho trẻ. Nhưng khi nhắc đến STEAM khoa học, chúng ta đang nói về việc sử dụng khoa học làm nền tảng hoặc trung tâm cho các hoạt động tích hợp STEAM. Và yếu khoa học  giữ vai trò quan trọng, nơi trẻ bắt đầu quan sát, đặt câu hỏi và khám phá thế giới bằng chính những trải nghiệm của mình.

Cụ thể sự khác biệt giữa STEAM khoa học và các lĩnh vực khác của STEAM:

1.3. Vai trò của STEAM Khoa học trong mô hình STEAM tổng thể

Khoa học là nền tảng quan trọng của mô hình giáo dục STEAM, đóng vai trò là kim chỉ nam dẫn lối cho mọi hoạt động khám phá và sáng tạo. Khoa học không chỉ cung cấp kiến thức về thể giới tự nhiên mà còn rèn luyện các kỹ năng tư duy thiết yếu: khả năng quan sát, phân tích, đặt câu hỏi và tư duy logic. Vai trò cụ thể của khoa học trong mô hình STEAM tổng thể: 

– STEAM Khoa học mở đường cho mọi lĩnh vực:

Không thể có công nghệ tiên tiến, kỹ thuật vượt trội hay những tác phẩm nghệ thuật mang tính đột phá nếu thiếu đi bản chất vững. Khoa học giúp chúng ta hiểu “tại sao” mọi thứ hoạt động và “làm thế nào” chúng ta có thể cải thiện hoặc tạo ra những điều mới.

– Là nền tảng cho các môn học khác: Khi chúng ta hiểu được các nguyên lý khoa học, sẽ dễ dàng hơn trong việc áp dụng Công nghệ, Kỹ thuật, Nghệ thuật và Toán học. 

Vì vậy, việc đầu tư vào yếu tố Khoa học trong STEAM chính là đầu tư vào khả năng tư duy, sáng tạo và sự thành công của thế hệ tương lai.

2. Tầm quan trọng của STEAM khoa học đối với trẻ em

Trong giai đoạn vàng phát triển tư duy của trẻ, STEAM khoa học đóng vai trò quan trọng giúp trẻ hiểu thế giới xung quanh. Không chỉ là môn học, là còn là nền tảng giúp trẻ phát triển toàn diện về tư duy, cảm xúc và kỹ năng xã hội.

– Phát triển tư duy phản biện và giải quyết vấn đề

STEAM khoa học không chỉ giúp trẻ ghi nhớ kiến thức, mà quan trọng hơn là học cách đặt câu hỏi và tìm lời giải. Khi được khuyến khích quan sát, thử nghiệm và suy luận, trẻ dần hình thành tư duy phản biện, biết phân tích, đánh giá và đưa ra kết luận dựa trên bằng chứng. Đây chính là nền tảng giúp trẻ giải quyết vấn đề hiệu quả trong học tập và cuộc sống.

– Khuyến khích sự tò mò và khám phá thế giới xung quanh

Bản chất của khoa học là khám phá. Mỗi thí nghiệm hay hoạt động STEAM đều mở ra cho trẻ cơ hội, giúp trẻ không sợ sai mà coi đó là một phần tự nhiên của quá trình học hỏi. Từ việc quan sát hiện tượng đơn giản như nước bay hơi, đến tìm hiểu vì sao xuất hiện cầu vồng, trẻ dần nuôi dưỡng niềm yêu thích khám phá và thái độ chủ động tìm hiểu thế giới.

– Góp phần nâng cao kỹ năng sáng tạo và hợp tác nhóm

STEAM khoa học không chỉ rèn luyện trí tuệ mà còn phát triển kỹ năng xã hội. Trong các dự án nhóm, trẻ được học cách chia sẻ lý tưởng, lắng nghe và cùng nhau hoàn thiện sản phẩm. Khi các thí nghiệm đòi hỏi sự kết hợp giữ khoa học – kỹ thuật – nghệ thuật, trẻ cũng được khơi dậy khả năng sáng tạo, biết vận dụng nhiều góc nhìn để tạo ra giải pháp mới mẻ và hiệu quả hơn

3. Độ tuổi phù hợp với chương trình STEAM khoa học: Lộ trình phát triển xuyên suốt

Không phải đợi đến khi vào cấp hai trẻ mới có thể học STEAM khoa học. Thực tế, tư duy khoa học có thể được hình thành từ rất sớm. Điều quan trọng là nội dung học phải được thiết kế phù hợp với từng độ tuổi. Dưới đây là cách STEAM khoa học có thể đồng hành cùng sự phát triển của trẻ qua từng giai đoạn:

– Trẻ từ 3-7 tuổi – Làm quen và khám phá

Ở lứa tuổi này, trẻ học thông qua chơi và trải nghiệm.

• Nội dung: Thực hiện các hoạt động STEAM khoa học xoay quanh những hiện tượng gần gũi như Nước bốc hơi, màu hòa trộn, hạt nảy mầm, con quay, máy bay,…
• Mục tiêu: Giúp trẻ hình thành khái niệm ban đầu về thể giới, khơi gợi sự tò mò và khả năng quan sát tự nhiên của trẻ.

– Trẻ từ 7-10 tuổi – Xây dựng nền tảng tư duy khoa học

Giai đoạn này, trẻ bắt đầu có khả năng lý giải và liên hệ kiến thức. 

• Nội dung: Thực hiện các hoạt động đi sâu hơn vào các thí nghiệm nhỏ, mô hình hoặc các dự án nhóm ở cấp độ cơ bản. Ví dụ:  khám phá hành tinh, năng lượng tái tạo, mạch điện đơn giản. Trẻ bắt đầu sử dụng các bộ kit khoa học và công nghệ cơ bản.
• Mục tiêu: Trẻ học được cách đặt giả thuyết, kiểm chứng và rút ra kết luận, bước đầu làm quen với quy trình nghiên cứu khoa học

– Trẻ 10-14 tuổi  – Rèn luyện kỹ năng thực hành và tư duy nghiên cứu

• Khi đã có nền tảng vững, trẻ bước sang giai đoạn ứng dụng kiến thức vào thực tiễn. Nội dung: STEAM khoa học lúc này có thể kết hợp với công nghệ, kỹ thuật hoặc lập trình để tạo nên sản phẩm cụ thể như: Robot, mô hình vật lý, hay các dự án phức tạp
• Mục tiêu: Trẻ học cách làm việc nhóm, tư duy phản biện và trình bày kết quả, những kỹ năng thiết yếu cho học tập và nghề nghiệp trong tương lai.

Trên đây là một lộ trình xuyên suốt đảm bảo trẻ em ở mọi lứa tuổi đều có thể tiếp cận và phát triển tối đa tiềm năng STEAM khoa học của mình. Chi tiết lộ trình ba mẹ có thể tham khảo tại Chương trình Bricks 4 Kidz.  

4. Các lĩnh vực liên quan đến STEAM khoa học 

Giáo dục STEAM không chỉ gói gọn trong thí nghiệm khoa học mà còn là một hệ sinh thái đa lĩnh vực, nơi trẻ được khám phá, sáng tạo và kết nối tri thức theo nhiều cách khác nhau. Bên cạnh STEAM khoa học, hiện nay còn có nhiều lĩnh vực khác của  STEAM như lập trình, robot và AI (trí tuệ nhân tạo). Mỗi lĩnh vực mang một đặc trưng riêng, nhưng đều hướng đến mục tiêu chung là phát triển tư duy toàn diện cho trẻ.

– STEAM khoa học – khởi nguồn sự tò mò

Đây là lĩnh vực giúp trẻ hiểu cách thế giới vận hành thông qua quan sát, thử nghiệm và đặt câu hỏi. Mục tiêu chính là phát triển tư duy phản biện và khả năng tìm tòi độc lập. Hoạt động thường bao gồm thí nghiệm đơn giản, khám phá hiện tượng tự nhiên, hoặc trò chơi khoa học gắn với đời sống.

– STEAM lập trình – tư duy logic và giải quyết vấn đề

Trẻ được học cách tư duy theo trình tự, viết mã lệnh và thiết kế chương trình. Không chỉ học kỹ năng công nghệ, lập trình còn giúp trẻ rèn tư duy hệ thống và khả năng phân tích.

– STEAM robot – ứng dụng kỹ thuật vào thực tiễn.

Khi trẻ học robot sẽ được kết hợp khoa học, công nghệ, kỹ thuật và toán học để tạo ra sản phẩm vận hành thật. Đây là hình thức học giàu tính thực hành, giúp trẻ phát triển kỹ năng thiết kế, lắp ráp, kiểm thử và sáng tạo giải pháp.

– STEAM AI – bước tiến của tư duy tương lai

AI đưa STEAM lên một tầm cao mới, giúp trẻ hiểu cách máy móc, dữ liệu và thuật toán hoạt động. Dù mới mẻ nhưng lĩnh vực này đang dần được đưa vào các chương trình dành cho trẻ lớn, nhằm bồi dưỡng khả năng thích ứng và sáng tạo công nghệ trong thế kỷ 21.

Hình ảnh bảng so sánh

Có thể thấy, STEAM khoa học là nền móng của toàn bộ hướng học STEAM khác. Sự giao thoa của khoa học với Robotics, Lập trình và AI biến lý thuyết khoa học trở thành thực tiễn sống động và hấp dẫn. 

Khi trẻ hiểu bản chất khoa học, các em sẽ dễ dàng tiếp cận lập trình, robot hay AI hơn bởi mọi công nghệ hiện đại đều bắt đầu từ tư duy khoa học và khả năng đặt câu hỏi đúng cách.

5. Gợi ý giáo án STEAM khám phá khoa học dành cho trẻ mầm non 

Để trẻ phát triển tư duy khoa học ngay từ sớm, việc lên kế hoạch giáo án STEAM khoa học phù hợp với từng độ tuổi là điều quan trọng. Dưới đây là bộ gợi ý hoạt động STEAM khoa học tập trung dành cho trẻ mầm non và xuyên suốt từ 3 – 6 tuổi, giúp cha mẹ đồng hành cùng con tại nhà một cách hiệu quả:

5.1. Giáo án STEAM khoa học cho trẻ 3 – 4 tuổi: Gợi ý và thực thi

Ở độ tuổi mầm non đầu tiên, trẻ chủ yếu học qua chơi và trải nghiệm trực quan.

– Hoạt động gợi ý: Thí nghiệm đơn giản với màu và nước, quan sát sự tay đổi hình dạng bột nở, nhận biết các vật liệu xung quanh.

– Mục tiêu: Khơi gợi sự tò mò, rèn luyện khả năng quan sát, học cách so sánh và đặt câu hỏi.

– Cách để thực hiện: Cha mẹ chuẩn bị vật liệu an toàn, hướng dẫn con từng bước, đồng thời để trẻ tự khám phá và thử nghiệm.

5.2. Giáo án STEAM khoa học cho trẻ 4 – 5 tuổi: Gợi ý và thực thi

Giai đoạn này trẻ bắt đầu hình thành khả năng lý giải và kết nối kiến thức.

– Hoạt động gợi ý: Tạo núi lửa bằng baking soda và giấm, thí nghiệm cây trồng trong nước, quan sát các phản ứng đơn giản của vật liệu.

– Mục tiêu: Phát triển tư duy logic, học cách thử nghiệm có phương pháp, bắt đầu đặt giả thuyết và rút ra kết luận

– Cách để thực hiện: Hướng dẫn con ghi lại kết quả, so sánh dự đoán và thực tế, đồng thời khuyến khích thảo luận về hiện tượng quan sát được.

 5.3. Giáo án STEAM khoa học cho trẻ 5 – 6 tuổi: Gợi ý và thực thi

Ở giai đoạn này, trẻ có thể nghiên cứu và áp dụng kiến thức vào các dự án nhỏ.

– Hoạt động gợi ý: Làm pin bằng chanh, xây cầu từ que kem vào keo, quan sát môi trường sống xung quanh. 

– Mục tiêu: Nâng cao khả năng thực hành, rèn kỹ năng hợp tác nhóm, tư duy sáng tạo và giải quyết vấn đề. 

– Cách để thực hiện: Cha mẹ hoặc giáo viên đóng vai trò hướng dẫn, tạo không gian để trẻ tự lên ý tưởng và thử nghiệm, đồng thời kết hợp trò chơi và thảo luận nhóm để tăng hứng thú.

Tải tài liệu tại đây: TÀI LIỆU STEAM MẦM NON 

5.4. Lời khuyên dành cho phụ huynh:

– Luôn khuyến khích trẻ tự khám phá thay vì làm cho con.

– Kết hợp quan sát, thử nghiệm, rút ra kết luận theo chu trình khoa học.

– Biến các hoạt động STEAM khoa học thành những trải nghiệm vui, gần gũi với đời sống hàng ngày.

6. Chương trình giáo dục STEAM khoa học quốc tế của Logic Lab 

Trong thị trường giáo dục STEAM ngày càng cạnh tranh, Logic Lab tự hào là đơn vị tiên phong trong việc cung cấp chương trình STEAM khoa học chuẩn quốc tế, đặc biệt chú trọng vào lộ trình phát triển toàn diện cho trẻ em từ mầm non đến tiểu học.  

Nếu cha mẹ đang tìm kiếm một chương trình STEAM khoa học chất lượng, thì Bricks 4 Kidz® tại Logic Lab chính là lựa chọn lý tưởng.

6.1. Giới thiệu chương trình Bricks 4 Kidz® (B4K)

Bricks 4 Kidz® là chương trình giáo dục STEAM nổi tiếng từ Mỹ, hiện chương trình có mặt tại hơn 40 quốc gia. Trong đó, Logic Lab là đối tác độc quyền mang chương trình tới Việt Nam, giúp trẻ học khoa học, công nghệ, kỹ thuật, nghệ thuật và toán học thông qua lắp mô hình LEGO® kết hợp thí nghiệm thực tế.

– Đối tượng: Trẻ từ 4 – 12 tuổi
– Phương châm: “We Learn, We Build, We Play” – Học qua hành, chơi mà học

– Mục tiêu: Phát triển tư duy khoa học, khả năng sáng tạo và niềm yêu thích khám phá thế giới

6.2. Phương pháp học STEAM khoa học tại Bricks 4 Kidz® 

– Nguyên tắc xây dựng hoạt động STEAM tích hợp khoa học

Mỗi buổi học tại B4K được thiết kế dựa trên chu trình học tập khoa học 5E: Engage – Explore – Explain – Elaborate – Evaluate.

Trẻ được khơi gợi tò mò, tham gia thử nghiệm, lý giải và tự rút ra kết luận

– Các kỹ thuật kích thích tư duy sáng tạo 

B4K ứng dụng nhiều phương pháp học hiện đại như:

• “Learning by Doing” – học qua trải nghiệm thực tế
• “Inquiry-based Learning” – học qua đặt câu hỏi và khám phá
•  “Project-based Learning” – học theo dự án nhỏ, có mục tiêu rõ ràng

Nhờ đó, trẻ không chỉ học kiến thức mà còn rèn tư duy phản biện, kỹ năng hợp tác và giải quyết vấn đề,

– Công cụ và tài nguyên hỗ trợ STEAM khoa học tại B4K

• Sử dụng LEGO® nhập khẩu chính hãng
• Tài liệu giảng dạy và video minh họa sinh động
• Không gian học tập sáng tạo, an toàn và thân thiện

 6.3. Tại sao nên chọn chương trình B4K

– Cam kết chất lượng:  Logic Lab đảm bảo lộ trình học tập bài bản, được chuẩn hóa theo khung chương trình toàn cầu của Bricks 4 Kidz®

– Giấy chứng nhận: Chương trình Bricks 4 Kidz® được cấp giấy chứng nhận kết quả thẩm định chất lượng dành cho trẻ em Việt Nam từ Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam.

– Đội ngũ giáo viên: 100% giáo viên tại chương trình Bricks 4 Kidz® là giáo viên nước người, được đào tạo bài bản, am hiểu tâm lý trẻ em. Tất cả giáo viên đều trải qua quá trình tuyển chọn khắt khe, được đào tạo bài bản về phương pháp giáo dục STEAM chuẩn quốc tế và thường xuyên được bồi dưỡng nâng cao nghiệp vụ. 

– Phản hồi từ phụ huynh và học sinh:  Đặc biệt phụ huynh thường xuyên chia sẻ về sự thay đổi tích cực của con mình như tự tin hơn, tư duy hơn, tập trung học và yêu thích việc học hơn trước. Các em học sinh cũng bày tỏ sự yêu thích với chương trình học tại Logic Lab 

Đánh giá của phụ huynh về chương trình B4k

6.4. Lớp học thử Demo – Cơ hội trải nghiệm thực tế

Trước khi đăng ký chính thức, phụ huynh có thể cho con trải nghiệm lớp học thử STEAM khoa học miễn phí phí tại Logic Lab

– Lợi ích buổi học thử: Giúp trẻ làm quen với mô hình học STEAM, trải nghiệm cách học qua LEGO®.

– Cách đăng ký: Phụ huynh chỉ cần để lại thông tin Tại đây hoặc liên hệ trực tiếp Logic Lab để chọn lịch học phù hợp

Như vậy, chúng ta đã cùng nhau đi từ định nghĩa cơ bản của STEAM Khoa học đến việc phân tích vai trò nền tảng của nó trong mô hình tổng thể và ứng dụng thiết thực ở từng độ tuổi. STEAM Khoa học không chỉ là môn học mà là ngôn ngữ của sự khám phá, trang bị cho trẻ em tư duy phản biện và khả năng giải quyết vấn đề trong thế giới thực.

Việc đầu tư vào STEAM Khoa học chính là đầu tư vào khả năng trẻ chủ động tìm hiểu, sáng tạo và vận dụng kiến thức một cách linh hoạt trong tương lai.

Bạn muốn bắt đầu hành trình khám phá khoa học qua STEAM? Đăng ký các lớp học thử miễn phí tại Logic Lab để trải nghiệm phương pháp giảng dạy tiên tiến, giúp trẻ phát triển toàn diện kỹ năng từ nhỏ.